Süleyman Nazif, bu eserinde “İki Dost” olarak nitelediği Ziya Paşa ve Nâmık Kemal arasında bir küs bir barışık devam eden karmaşık ilişkiyi oldukça güçlü bir muhakeme ile tahlil etmektedir.
Türk edebiyatının bu iki kudretli kaleminin gerek karakterlerindeki farklılık gerek siyasi ve edebî öncelikleri ve tutumları bu karmaşıklığı besliyordu. Ziya Paşa’nın mücadelesi daha kişiseldi. O, amansız hasmı Mehmed Emin Âlî Paşa’nın despotik yönetim ve baskısından, onun yüzünden uğradığı mağduriyetlerden rahatsızdı. Nâmık Kemal’in mücadelesi ise daha ilkeseldi. O, bizatihi monarşi idaresinin millet iradesi üzerinde kurduğu baskıyı kırmak ve milleti kendi iradesinin hâkimi kılmak için mücadele ediyordu. Her ikisinin farklı amaçlarla da olsa buluşturan istibdat düşmanlığı, hürriyet sevgisini beslemiş; öncülük ettikleri hürriyet mücadelesi, millet iradesinin hâkim olduğu cumhuriyet rejimini doğurmuştur.
