Halit Ziya’nın ifadesiyle 22 tane “makale şeklinde hikâye yahut hikâye şeklinde makale”nin yer aldığı eserin hemen tamamında ana karakter, kitaba ismini veren “İhtiyar Dost”, haydi doğrusunu söyleyelim, Halit Ziya’nın ta kendisidir. Kitaptaki ilk hikâyeyi yaralı ruhunu ondan başka kimsenin teselli edemediği Yegâne Dost’una tahsis etmiş. Yeni Bir Maraz’da Batı karşısında hissettiği aşağılık kompleksiyle kendi kültürel değerlerini küçümseme yolunu tutan cahil aydın profilini resmediyor. Sağır Osman, Manevi Kimya, Bir Garip Hikmet, “İhtiyar Dost”un etrafındaki nankör ve yalaka insan tiplerini ele alıyor. Bu tiplere tahammülünün sebebi ise insanı tanıma sanatında kendisine bol bol malzeme veriyor olmaları. Her Şeyin Ortası, Bir Lâhika, Eskinin Yeri adlı hikâyelerde Cumhuriyet’in Batıcı ideallerine bağlı olmakla birlikte hakiki bir sanatkâr olarak eski kültürün gerçekten kıymetli değerlerinin de yaşaması gerektiğini dile getiriyor.  İnsanlığın geçmişten geleceğe doğru yürüyüşünde değer ölçülerinin de zaman zaman değişime uğradığını, bu sebeple gençliğin davranışlarına daha müsamahalı yaklaşmak gerektiğini belirtirken onlara dair umudunu da Kahve Beklerken, İffet Ölçüsü, Torun ve Dede, Yarın Kardeşler adlı hikâyelerde dile getiriyor.

arka kapak yazısın metni buraya gelecekbnbvn 

“Tahran sakinlerinin sonsuza dek unutamayacağı bir manzara o gün başkentin sokaklarında göründü. Baştan sona çıplak tenlerinde bıçakla açılmış yaraların içine pamuk fitiller konulmuş ve tutuşturulmuş çocuklar ve kadınlar cellatların arasında ve bir ayaklı yangın hâlinde yürümekteydiler. Mahkûmları iplerle çekiyorlar ve kırbaçlarla yürütüyorlardı. Çocuklarla kadınlar hem yürümekte hem bir ağızdan:

‘İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râci‘ûn. (Biz Allah’a aitiz ve şüphesiz ona döneceğiz (Bakara 156).’

ayetini yüksek sesle ve ahenk ile okumakta idiler. Çocukların bazısı daha yolda iken hayatı terk ettiler. Kısacası hepsinin hayatına görülmemiş, işitilmemiş işkencelerle son verildi.

İran Şahı, iman ve hayatının düşmanlarından bu suretle intikam almıştı. Fakat işkencenin vahşet tarzıyla düçar olanların gösterdiği metanet, Bâbîliği imha değil takviye etti. Silahın öldüremeyeceği ve işkencenin korkutamayacağı bir şey ve yegâne bir şey varsa o da ‘fikir’dir. Bu fikir büyüye büyüye yaşadı ve ‘Kurretül-ayn’ ve onunla birlikte şehit olanların Şah’ın kahrına düçar oldukları günden tam kırk dört sene sonra ilahi adalet Nâsırüddin’den hesap sordu.

Sordu ve aldı!..”

Esere adını veren Onu Beklerken isimli ilk hikâyede ailesinden koparılmış ve özgürlüğü elinden alınmış bir siyahi cariyenin, tek dostu, özgür günlerinin tek tanığı olan “ay” ile dertleşmesi anlatılıyor. Bu hüzünlü hikâyenin yüreğinize tesir etmesi kaçınılmaz.

Yürekten Dost, hayatınızın her alanını didikleyen, bu sebeple kendisinden kaçma hissi veren “dost”lardan bahsediyor. Çok az kişi böyle bir dosta sahip olmayacak kadar talihlidir.

Şemsa Hanım’ın Eski ve Yeni kocalarını birbirine dost kılan ortak kederi merak edeceğinizi sanıyoruz.

Deliler Evinde’ki dostunu ziyarete giden yazarın, Doktor Charcot rolüne soyunarak hastalarla ilgilenen kişinin de bir deli olduğunu anladığında akıllılık ve delilik arasındaki sınırı sorgulaması kaçınılmazdı.

Kin ve hasedin cisimleşmiş şekli olan Dişlek Zehra, kitaptaki en güçlü karakter. Halit Ziya’nın onu müstakil bir roman olarak yazmayışına hayıflanmamak elde değil.

Türk Eri ve Bir Gün İçinde Balkan Savaşlarında Türk askerinin maddi sefaletine rağmen ruh yüceliğini resmeden hazin hikâyeler.

Hepsi birbirinden güzel diğer hikâyeleri de merakınıza havale ediyoruz.