Kahveci Murtaza, yaşına bakmadan Az Şekerli kahve isteyen şu heyecanlı gencin notunu veriyor: “Sen şoför moför değilsin! Sen âşık­sın bizim köyden birine.”

İşte tatlı tatlı konuşmalarıyla insana yaşamayı sevdiren küçük insanlardan oluşan bir aile Haydarpaşa vapurunu bekliyor; Hikâye Peşinde’ki Sait Faik de onlarla beraber. Fakat o, istasyonda kalacak zira “Her gün yüzlerce tren binlerce hikâye getiriyor, binlerce hikâye alıp gidiyor.”

Dostu Yani’ye hitap ettiği Kalinikhta ise kitaptaki hikâyelerin en lirik olanı. Bilmem ki saf şiir desek mübalağa etmiş olur muyuz?

Şu Kıraathaneler’i aylak yatağı deyip geçmemeli. Onlar halk irfanının nüvelendiği birer fakülte hatta öfkelerimizin, kaygılarımızın giderildiği terapi mekânlarıdır Sait Faik’in nazarında. Mesela bir balıkçı oltasının düğümlerini atmayı hiçbir fakültede tahsil edemezsiniz. Oysa bir balıkçı kah­vesinde kocaman, nasırlı bir balıkçı eli size bunu iki dakikada öğretir.

Kuduz vakalarının önünü almak isteyen Kaymakam’ın emri kesindir: Çöpçü Mehmet ya mahallenin gayet sağlıklı köpeği Fındık’ı zehirleyecek yahut geleceğe dair hayallerine veda edip köyüne dönecektir. Onun bu ikilem karşısındaki vicdan muhasebesine tanıklık etmeye ne dersiniz?

“Güzellik ve aşk” anlamına gelen Hüsnü Aşk, 1757 yılında İstanbul’da doğan ve 18. yüzyılın büyük şairi olarak kabul edilen Şeyh Galip’in en önemli eseridir. Çocukluğundan itibaren Mevlevi çevrelerinde bulunan ve asıl adı Mehmed Esat olan Şeyh Galip, Galata Mevlevihanesi şeyhliğe kadar yükselmiştir.

Şeyh Galip, Hüsnü Aşk’ı 1783’te yazmıştır. Eserde tasavvuf yolu sembolik bir dille anlatılmıştır. Galip, Mevlevilik çilesi sırasında yaşadığı iç yolculuğunu bu eserde sembolik bir dille anlatmıştır. Hüsnü Aşk, Türk edebiyatının zirve eserleri arasında kabul edilmektedir.

III. Selim’le iyi bir dostluğu bulunan ve sık sık padişahla bir araya gelen Şeyh Galip, hayatı boyunca birçok eser vermiş ve 1799 yılında henüz 42 yaşında iken İstanbul’da vefat etmiştir.

Asıl adı Cafer olan Seyit Battal Gazi, Hüseyin Gazi’nin oğludur. Seyit Battal Gazi'nin hayatı, savaşları ve mücadeleleri Battalname adlı eserde anlatılmıştır. Malatya ve civarında geçen olaylar, bir halk kahramanının verdiği çetin mücadeleyi konu alır. Eserde dünyanın pek çok yerindeki haksızlıklarla mücadele eden Seyit Battal Gazi’nin, Hz. Ali soyundan olduğu ve Hz. Peygamber tarafından müjdelendiği nakledilir.

Bazı kaynaklarda Bizans ile sınır boylarında yapılan savaşlarda etkin rol aldığı belirtilen Battal Gazi’nin 8. yüzyılda yaşadığı ve bir Emevi komutanı olduğu kaydedilmiştir. Battalname yirmi bölümden oluşmakta, Danişmendname ve Saltıkname gibi eserlere de kaynaklık etmektedir. Battalname’de geçen olayların bir kısmı efsanevi olsa da eserde tarihe uygun birçok olay yer almaktadır.

İranlı bilge şair Sadi Şirâzi tarafından 1257 yılında kaleme alınan Bostan ile bundan bir yıl sonra 1258’de yazılan Gülistan adlı eserler, Türk ve dünya edebiyatlarında çok önemli bir yere sahiptir. Bostan ve Gülistan’da insanın hayatta ihtiyaç duyacağı birçok konu hikâyeler yoluyla anlatılmaktadır.

Bostan dört bini aşkın beyitten oluşan manzum bir eserdir. Eserde adalet, cömertlik, şükür, terbiye, tövbe gibi konularda hikâyeler anlatılmaktadır. Gülistan ise nazım ve nesir karışık bir eserdir. Bu eserde de tıpkı Bostan’da olduğu gibi insanı olgunlaştırmaya yönelik ders verici hikâyeler yer almaktadır.

Gençlerimizin zevkle okumaları için günümüz Türkçesine uyarlanan Bostan ve Gülistan, aynı zamanda Doğu klasikleri arasında en çok okunan eserlerdendir.

Danişmend Gazi, 11. yüzyılda yaşadığı kabul edilen ve Battal Gazi’nin soyundan geldiğine inanılan bir Türk kahramanıdır. Danişmend Gazi’nin Selçukluların Anadolu’yu fethetmesi sırasında gösterdiği başarıları, Danişmendname adlı eserde anlatılmaktadır. Bu eser bir bakıma Battal Gazi’nin bıraktığı mirası devam ettiren bir alperenin hikâyesi niteliğindedir.

Battal Gazi’den sonra Bizans’ın Anadolu’ya yayılması karşısında Danişmend Gazi yeniden fetihlere çıkarak büyük kahramanlıklar gösterir. Bu eserde anlatılan olaylar, daha çok 1071’den sonra Anadolu’da gerçekleştirilen fetihlerle ilgilidir. Danişmend Gazi’nin hayatı, katıldığı savaşlar ve göstermiş olduğu kerametlerin anlatıldığı bu eserde, Anadolu’nun Selçuklular ve Beylikler dönemi hakkında tarihî bilgiler de yer almaktadır. Bu eserde Danişmend Gazi’nin hayatından önemli bazı sahneler bulacaksınız.

Dede Korkut, Oğuz Türklerinin eski destanlarında yüceltilen, bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen, kabile teşkilatını koruyan yarı efsanevi bir bilgedir. Oğuzların İslam'ı kabul etmelerinin ardından bir evliya kimliğine büründüğü düşünülür.

Dede Korkut Hikâyeleri, Türklerin yaşandığı bölgelerde görülen ve destan özelliği taşıyan hikâyeler. Hikâyelerin tamamının bulunduğu kitaba da Kitabı Dede Korkut denilmektedir. Anlatılan hikâyeler Oğuz Türklerine aittir. Destanın 9. yüzyıla dayandığı varsayılsa da, Türk boylarının göçmen olmalarından dolayı tam olarak bir tarih belirlemek mümkün değildir.

Dede Korkut Kitabı’ndaki hikâyeler tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür. Bu süreç içerisinde değişikliklere uğrayan hikâyeler ilk olarak 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir.

Evliya Çelebi 1611 yılında İstanbul’da doğmuştur. 1630 yılında gördüğü bir rüyadan sonra geniş bir coğrafyada gezilere başlayan Evliya Çelebi, gördükleri ve yaşadıklarını Seyahatname adlı eserinde anlatmıştır.

Evliya Çelebi gördüğü hanları, kervansarayları, kaleleri, köprüleri, cami ve medrese gibi tarihî eserleri ince ayrıntılarına kadar anlatırken bunlarla ilgili efsane ve hikâyeleri de nakleder.

Anlatım sırasında gülünç olayları ve olağanüstü durumları da abartılı bir dille anlatan Evliya Çelebi’nin 1683-84 yıllarında Mısır’da vefat ettiği tahmin edilmektedir. Bu kitapta Evliya Çelebi’nin yaşamış olduğu serüvenler ile gezileri sırasında rastladığı ilginç durumlara ait bazı örnekleri okuyacaksınız.

“Hayy bin Yakzan” önce İbni Sina (980-1037) daha sonra da İbni Tufeyl (1106-1186) gibi büyük İslam düşünürleri tarafından yazılmış ünlü bir eserdir. Bu eser on birinci yüzyılda İslam dünyasındaki düşünce akımlarının tanınmasında büyük bir yere sahiptir. Elinizdeki bu eserde çok teorik bir konu olan aklın değeri ve insanın akılla da bazı hakikatleri bileceği konusu, açıklamalarla zenginleştirilerek ele alınmıştır.

Batı’da ancak 1719 yılında Robinson Crouse ile ortaya çıkan ada romanlarının ilki, Doğu’da henüz on birinci yüzyılda kaleme alınan Hayy bin Yakzan’dır. Bu eserin Batı dünyasında uyandırdığı etki, J.J. Rousseau’nun Emile adlı eserinde de görülmektedir. Hakikate ancak akıl ve kalp birlikteliğiyle ulaşılabileceğini temsili bir hikâye vasıtasıyla anlatan eser, önemli klasikler arasındadır.

Kelile ve Dimne kitabının yazarı Hintli Beydeba’dır. Kitabın asıl adı ise Pançatantra olarak bilinmektedir. Bu eserin Farsçaya tercümesi sırasında ismi Kelile ve Dimne olarak değiştirilmiştir. Kitaptaki hikâyelerin pek çoğu milattan  sonraki yüzyıllara aittir.

Kelile ve Dimne, yönetim sanatı hakkında tecrübelerin aktarıldığı bir kitaptır. Kitaptaki hikâyelerde iyi yöneticinin niteliklerine ışık tutan örnekler yer almaktadır. Birçok dünya diline tercüme edilen Kelile ve Dimne, fabl türünün de ilk örneği sayılmaktadır.

Kelile ve Dimne hikâyelerinin en önemli özelliği, hikâyelerin iç içe ve birbiriyle bağlantılı olmasıdır. Elinizdeki kitap, Ahmet Midhat Efendi’nin tercümesinden uyarlanmış olup eserin orijinal anlatım tarzına uygun bir nitelik taşımaktadır.

1207 yılında Horasan’ın Belh şehrinde doğan Mevlana’nın asıl adı Celaleddin Muhammed’dir. İlk eğitimini dönemin ünlü âlimlerinden olan babası Bahaeddin Veled’den alan Mevlana, ailesiyle Belh’ten ayrıldıktan sonra Bağdat, Mekke, Medine, Şam, Malatya, Erzincan ve Karaman’ı dolaşmış, ardından Konya’ya gelmiştir.

Mevlana’nın pek çok eseri bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı etrafındaki öğrencileri tarafından derlenmiştir. Sevgi, barış ve dostluk mesajlarıyla yüklü olan bu eserlerde yer alan hikâyeler, aynı zamanda tasavvuf öğretilerinin daha iyi kavranmasını sağlamaktadır. Onun en önemli eseri sayılan Mesnevi’de anlatılan hikâyeler, aynı zamanda birer ahlak dersi niteliğindedir.

1273 yılında Konya’da vefat eden Mevlana Celaleddini Rumi, sadece Anadolu’da değil dünyanın birçok yerinde tanınmaktadır.

Nasreddin Hoca 1208 yılında Eskişehir’in Sivrihisar ilçesine bağlı Hortu köyünde doğmuştur. İyi bir medrese eğitimi gören Hoca, Sivrihisar’dan Konya’ya ve buradan da Akşehir’e göçmüştür.

Bilgisi, nükteli kişiliği ve samimiyetiyle tanınan Nasreddin Hoca, hazırcevap ve derin anlam taşıyan fıkralarıyla düşünce ve edebiyat dünyasında önemli bir yere sahiptir. Onun fıkraları çocukları güldürürken yaşlıları da derin derin düşündürür.

Hoca’ya ait fıkralar ile ona yakıştırılan fıkralar arasında çok fark vardır. Onun fıkralarının en önemli niteliği, insanları güldürüp eğlendirmekle birlikte eğitici ve düşündürücü olmalarıdır. 1284 yılında vefat ettiği bilinen Hoca’nın türbesi Akşehir’dedir.

1498 yılında İstanbul’un Galata semtinde doğan büyük Türk denizcisi Seydi Ali Reis, Barbaros Hayrettin Paşa’nın yanında yetişmiştir. Babası ve dedesi de denizci olan Seydi Ali Reis, Akdeniz’deki pek çok deniz savaşına Hayrettin Paşa’yla birlikte katılmıştır.

Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mısır Kaptanlığına atanan Seydi Ali Reis, Basra’daki donanmayı Süveyş’e götürmekle görevlendirilmiştir. Bu görevi sırasında fırtınaya yakalanarak Hint kıyılarına sürüklenen gemileri burada bırakmış, Hindistan’ın batısındaki Gücerat’a çıkmış ve buradan bin bir güçlükle Sind, Maveraünnehir ve İran üzerinden Anadolu’ya geçmiştir.

Seydi Ali Reis’in Serüvenleri, hem Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki hâkimiyetini pekiştirmeye çalışan bir denizcinin maceralarına hem de 16. yüzyılda Hindistan, İran ve Anadolu’daki Türk sultanlarının ilişkilerine ışık tutmaktadır.

Doğu Edebiyatının hikâye türündeki en önemli eserlerinden biri olan Tûtiname, bir papağan tarafından anlatılan ve birçok öğüdü içeren farklı hikâyeleri kapsamaktadır.

“Papağan kitabı” anlamına gelen Tûtiname, Binbir Gece Masalları'nın anlatım tekniğini taşır. Hikâyelerin anlatıcısı olan Bilge Papağan, sahibi Said deniz ticaretinden dönene kadar karısı Mahşeker’i büyücü kadından korumaya çalışır ve her gün farklı bir hikâye anlatarak Mahşeker’i büyücünün davetlerine katılmaması için oyalar.

Eserin el yazması ve eski harfli basımlarında, Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle tercüme edildiğinden bahsedilmektedir. Bu da bu kitabın XVI. yüzyılda Türkçeye tercüme edildiğini göstermektedir. Bu kitaptaki hikâyeler, okuyucunun yaşı ve seviyesine uyarlanarak kaleme alınmıştır.

Emekli Konsolos Vildan Bey’in kızı Nevin, babası tarafından oldukça serbest yetiştirilmişti. Kadın-erkek ilişkilerindeki toplumsal kalıpları kıran rahatlığı kimileri tarafından eleştirilse de hemen herkesin ruhuna dokunan iyilikseverliği, eleştiri oklarının daha ziyade babasına yönelmesine sebep oluyordu. Kamarot İrfan’ın dedikoduları da bu genel bakışı değiştiremiyordu.

Peki, balıkçı Ali Ağa’nın oğlu Cemal’le ilişkileri aralarındaki sınıf farklılıklarını kırıp evlilikle sonuçlanabilecek miydi? İlk eşi Özdemir’le aynı toplumsal sınıf hatta aynı meslekten (gazeteci) olmaları da “saadet” getirmemiş, işte boşanmak üzereydiler. Annesi Fâzıla Hanım Nevin’e, babası Ali Ağa Cemal’e önlerindeki “aşılmaz” engelleri hatırlatıp duruyorlardı. Tıpkı Özdemir’i terk ettiği günkü gibi bir soğuk Nevin’in iliklerine işliyor ve onun iradesini teslim alıyordu. Kalıp mücadele mi etmeli yoksa alıp başını gitmeli miydi?..

Sait Faik bu ilk romanında bize “küçük insanlar”ın hikâyesini anlatmaya devam ediyor. Romanın ana karakterleri: aylak ve ayyaş Ali Rıza, kızı Melek, evlatlığı Hikmet ve bir gün hayatı onlarla kesişen Fahri. İnsanca bir yaşamın asgari şartlarını teminde zorlanan insanların hayat kavgasının sembolü bir balıkçı teknesi: Medârımâişet Motoru. Hikmet, bu teknede işçi; canla başla çalışmasının bedeli haftalık 5 lira. Melek’in berber Dimitro’nun yanına çırak girişi Burgazada için radikal bir yenilik olduğu kadar aile için de bir umut. Hemen yanı başlarındaki Kaşık Adası Ali Rıza için bir kaçış, Hikmet için çocukluk anılarına ev sahipliği yapan bir sığınak. Zengin çocuğu Fahri’nin amcasının yanında kalmak üzere yaptığı tren yolculuğu hayatındaki ve fikirlerindeki radikal değişimin başlangıcı: Erzurumlu dalgıç Ragıp, kabadayı Ata, öğretmen Fahrettin Âsım bu değişimin temel taşları. Ne var ki Burgaz’da Melek’le başlayan dostlukları uzun sürecek gibi değil çünkü Fahri tifoya yakalanmış. Bu ölümcül hastalık Melek’in saadeti kadar ailenin göreceli refahı için de bir felaketi hazırlıyor. Hikmet ve Ali Rıza’nın bir mahpushane koğuşundaki hayat muhasebesi: bir sigara dumanıyla savrulup giden onca hayal.

Bu kitapta daha ilk sayfadan itibaren içindeki insan ve tabiat sevgisini korumaya azmetmiş Sait Faik’in haykırışlarını işiteceksiniz. Son Kuşlar’da göçmen kuşları avlayanlara ve “toprak ananın koyu yeşil saçları”nı (çimenleri) sökenlere gelecek nesiller, bilhassa çocuklar adına veryansın ediyor.

Haritada Bir Nokta olarak görünen adalar Sait Faik’in nazarında insanlığın son sığınaklarıdır. Böyle bir adaya ömrünün son deminde perişan, mağlup ve mahcup hâlde sığınmış; artık yazı bile yazmama niyetiyle namuslu insanlar arasında ölümü beklemeye karar vermiştir. Ne var ki insanın insana ettiği kötülükler burada da yakasını bırakmayınca kalemini yontar, öper ve tekrar yazmaya başlar. Zira “Yazmasa deli olacaktır.”

Eğer aklını hâlâ yele vermemişse mesleklerini sade ve gösterişsiz bir şekilde yaşatan, sanat eseri kıymetinde boyacı sandıkları yapan Mercan Usta, ekmeğini denizden çıkaran ve balıkçı ağından bir kefeni hak eden Apostol Efendi, her bir eseri iki bin yıllık bir antika izlenimi veren duvarcı ustası Barba Antimos gibi adamlar sayesindedir.